Tám cuộc thảo luận về lý thuyết y học cổ truyền Trung Quốc Phần 2: Y học cổ truy

Y học cổ truyền Trung Quốc (Đông Y) là một ngành khoa học cổ xưa. Cuộc tranh luận giữa Đông Y và Tây Y đã diễn ra sôi nổi trong hơn một thế kỷ. Bất chấp vô số khủng hoảng và thách thức, y học phương Tây cuối cùng vẫn không thể thay thế hay thậm chí làm lu mờ Đông Y. Ngược lại, đến cuối thế kỷ 20, Đông Y đã cho thấy sự trỗi dậy mạnh mẽ về mặt sức sống. Nhìn rộng hơn, chúng ta có thể thấy rằng, bắt nguồn từ văn hóa phương Đông, Đông Y không chỉ thách thức y học hiện đại mà còn đang làm lung lay một số khái niệm khoa học được gọi là chính thống.

Những vấn đề nảy sinh do sự kết hợp giữa y học cổ truyền Trung Quốc và phương Tây

Từ những năm 1950, Trung Quốc đại lục đã chủ trương kết hợp Đông-Tây y, với việc Tây y học học hỏi từ Trung y, và thậm chí còn nêu cao khẩu hiệu "xây dựng một nền y học mới thống nhất". Nửa thế kỷ sau, đúng là sự kết hợp Đông-Tây y đã đạt được những thành công đáng kể. Tuy nhiên, điều quan trọng cần lưu ý là điều này chủ yếu đạt được trong điều trị lâm sàng. Ví dụ, việc kết hợp điều trị đau bụng cấp tính bằng Đông y và Tây y là một ví dụ rất hiệu quả. Hơn nữa, việc áp dụng chẩn đoán y học phương Tây, các bài thuốc Đông y, và việc bào chế thảo dược Trung Quốc theo phương pháp phương Tây cũng là những nỗ lực có lợi. Tất cả đều mang tính lâm sàng và kỹ thuật. Tuy nhiên, những khó khăn về mặt lý thuyết đã nảy sinh. Tây y nhấn mạnh vào giải phẫu và phân tích hóa học, trong khi Trung y nhấn mạnh vào âm dương, ngũ hành và sự hài hòa của khí. Tây y tập trung vào vi khuẩn và vi-rút, và xét nghiệm tại chỗ, trong khi Trung y dựa vào Bát nguyên để phân biệt các triệu chứng, xem xét các triệu chứng và tìm kiếm nguyên nhân. Y học phương Tây nhấn mạnh vào tổng hợp hóa học và cấu trúc phân tử, trong khi y học Trung Quốc lại chú trọng vào sự phân bố kinh lạc của các loại thảo mộc tự nhiên và nghiên cứu sự lên xuống của mùi hương. Dù là giải thích y học Trung Quốc thông qua y học phương Tây hay giải thích y học phương Tây thông qua y học Trung Quốc, đều không có sự hiểu biết lẫn nhau. Do đó, "xây dựng một nền y học mới thống nhất" hiện nay chỉ là một ảo tưởng lãng mạn.

So sánh Y học cổ truyền Trung Quốc với Y học phương Tây, Y học cổ truyền Trung Quốc vẫn dựa trên nền tảng lý thuyết cổ xưa, trong khi Y học phương Tây là sản phẩm của thời đại hiện đại. Hơn nữa, Y học phương Tây có chung nền tảng và bối cảnh với khoa học và công nghệ hiện đại, cho phép nó dễ dàng và thuận lợi tiếp thu những phát hiện mới nhất và liên tục cải thiện năng lực. Mặt khác, Y học cổ truyền Trung Quốc không thể, hoặc phần lớn không thể, làm được điều đó.

Do đó, nhiều người tin rằng lý do y học Trung Quốc và Tây phương không thể diễn giải lẫn nhau là vì y học Trung Quốc hoàn toàn không phải là khoa học. Cùng lắm, nó chỉ là kinh nghiệm, chứ không phải là trải nghiệm nhận thức khoa học, mà là một "hiện tượng văn hóa". Lý luận của họ là chỉ có một khoa học: khoa học phương Tây và khoa học hiện đại phát triển trên nền tảng của nó. Do đó, những gì phù hợp với nó thì là khoa học, và những gì không phù hợp thì không phải là khoa học.

Lập luận này nghe có vẻ hợp lý, nhưng lại không thuyết phục. Bất kỳ ai am hiểu về Y học cổ truyền Trung Quốc đều biết rằng nó không chỉ là một tập hợp các kỹ năng, cũng không đơn thuần là một tập hợp những kinh nghiệm rời rạc. Âm Dương, Ngũ Hành, Tạng Phủ và kinh lạc, phân biệt và điều trị các chứng bệnh, cùng với các nguyên lý, phương pháp và đơn thuốc tạo thành một hệ thống lý thuyết chặt chẽ.

Trong hơn hai nghìn năm qua, dưới sự dẫn dắt của khuôn khổ lý thuyết này, Y học cổ truyền Trung Quốc (TCM) đã thực hành y học lâm sàng để cứu sống và chữa lành vết thương, đóng góp không thể phai mờ cho sức khỏe và sự thịnh vượng của dân tộc Trung Hoa. Cho đến ngày nay, TCM, thông qua việc phân biệt và điều trị các hội chứng, đã đạt được những kết quả đáng chú ý trong việc điều trị những căn bệnh nan y nhất của nhân loại - u ác tính, bệnh tim mạch và mạch máu não, AIDS, tiểu đường, viêm gan và nhiều bệnh mới nổi, khó chữa và hiện đại khác (như hội chứng đô thị), chứng minh tính phổ biến cao và tương lai đầy hứa hẹn của nó. Hãy tưởng tượng nếu TCM chỉ dựa vào kinh nghiệm mà không có lý thuyết, thì nó sẽ không thể phát triển theo thời gian, chứ đừng nói đến việc phản ứng nhanh chóng và hiệu quả với vô số các bệnh mới nổi và khó chữa này. Hãy xem xét các kinh mạch, được TCM khám phá ra và phần lớn vẫn còn là điều bí ẩn đối với y học phương Tây. Giá trị của chúng nằm ở việc hiểu biết về cơ thể con người và tất cả sự sống. Châm cứu, dựa trên lý thuyết kinh mạch, có thể mang lại kết quả lâm sàng kỳ diệu cho nhiều tình trạng khó hoặc không thể chữa khỏi bằng Tây y, đồng thời tiết kiệm, đơn giản và không có tác dụng phụ. Liệu điều này có thể được giải thích bằng một "hiện tượng văn hóa" chỉ dựa trên "kinh nghiệm" và "kỹ thuật" mà không có "khoa học" hay "lý thuyết" không?

Điều này đặt ra câu hỏi: mặc dù Y học cổ truyền Trung Quốc có thể định hướng thực hành lâm sàng và đạt được kết quả điều trị, nhưng về cơ bản nó khác với y học phương Tây và khó tích hợp với khoa học công nghệ hiện đại, do đó bị loại khỏi lĩnh vực khoa học. Nếu thực hành này bị coi là hiển nhiên, vậy khoa học thực chất là gì? Liệu khoa học có đa dạng như một hệ thống hay một hình thức khoa học không?

Những quan niệm sai lầm về khoa học

Khoa học là hoạt động nhận thức của con người, một "hệ thống tri thức phản ánh bản chất và quy luật vận động của các hiện tượng khác nhau trong thế giới thực thông qua các phạm trù, định lý và quy luật". Vô số thực hành lâm sàng đã chứng minh rằng Y học cổ truyền Trung Quốc (YHCT) thực sự nắm bắt được những chân lý và quy luật nhất định của cuộc sống con người thông qua các phạm trù, định lý và quy luật, và những chân lý này mang tính phổ quát, có thể tái hiện và hiệu quả. Dựa trên thực tế này, không có lý do gì để phủ nhận YHCT là khoa học.

Những người không thừa nhận tính khoa học của Y học cổ truyền Trung Quốc đã bị che mắt bởi những thành tựu rực rỡ và uy tín lừng lẫy thế giới của khoa học hiện đại phương Tây, dẫn họ đến những quan điểm khoa học sai lầm. Họ coi khoa học hiện đại, bắt nguồn từ phương Tây, là chuẩn mực cho mọi tri thức, thay vì coi việc đạt được chân lý lý thuyết là tiêu chuẩn của tri thức. Do đó, họ đã sai lầm khi xuất phát từ nguyên lý thay vì từ thực tiễn. Điều này làm cứng nhắc và thu hẹp khoa học, biến những thành tựu của khoa học phương Tây thành xiềng xích kìm hãm sự phát triển của nó.

Có hai ranh giới cần được vạch ra ở đây: sự phân biệt giữa khoa học và các hình thức cụ thể của nó, và sự phân biệt giữa khoa học và phương pháp khoa học. Trong lịch sử, các hình thức khoa học có thể được chia thành cổ đại, hiện đại và đương đại. Chỉ vì khoa học cổ đại ngây thơ không có nghĩa là nó không phải là khoa học. Hãy tưởng tượng nhìn lại hai trăm năm sau, cái gọi là khoa học hiện đại sẽ chẳng khác gì bài tập về nhà của học sinh tiểu học. Điều quan trọng là liệu nó có sở hữu những yếu tố cơ bản của khoa học hay không, liệu nó có thúc đẩy sự hiểu biết của chúng ta về thực tại và các quy luật của thế giới hay không, và liệu nó có đủ sức sống để tiến lên phía trước hay không.

Hơn nữa, chúng ta phải thừa nhận rằng khoa học, bao gồm cả khoa học tự nhiên cơ bản, có nhiều trường phái, phong cách và cách tiếp cận tri thức khác nhau. Thế giới rất phức tạp, sở hữu sự đa dạng, tầng lớp và khả năng vô hạn ngay cả trong giới hạn của thời gian và không gian. Điều này cho thấy các học thuyết khoa học của con người có thể và nên tạo ra nhiều trường phái và phong cách, lớn nhỏ khác nhau. Ngay cả trong cùng một ngành, các hệ thống tri thức khác nhau cũng có thể xuất hiện. Bất kể nguồn gốc hay xuất xứ, miễn là nó phơi bày bản chất và quy luật của một khía cạnh nhất định của thế giới dưới dạng lý thuyết, thì nó nên được công nhận là thuộc về lĩnh vực khoa học và không nên bị loại trừ vì bất kỳ lý do gì.

Về phương pháp khoa học, nó hoàn toàn phục vụ mục đích hiểu biết khoa học và phụ thuộc vào khoa học. Đánh giá khoa học dựa trên việc có sử dụng một phương pháp khoa học cụ thể hay không là đảo ngược thứ tự và ưu tiên chủ quan. Kể từ lịch sử phương Tây hiện đại, những thành tựu to lớn của vật lý và hóa học đã nuôi dưỡng một quan niệm mơ hồ rằng bất kỳ khoa học nào cũng phải gắn liền với các phương pháp của vật lý và hóa học hiện đại. Nếu không sử dụng các phương pháp này, chẳng hạn như các phương pháp thực nghiệm kiểm soát điều kiện biên, phương pháp toán học và phương pháp logic, thì đó không phải là khoa học. Một số người thậm chí còn suy ra từ đây một loạt các quy tắc, điều kiện và đặc điểm cụ thể hơn để định nghĩa khoa học, trên thực tế thay thế hoặc hạn chế tất cả các hoạt động nhận thức bằng các hoạt động nhận thức chuyên biệt trong một lĩnh vực cụ thể. Các trường phái lịch sử trong triết học khoa học phương Tây, chẳng hạn như Hansen và Kuhn, cũng phủ nhận tính tuyệt đối và vĩnh cửu của các quy tắc của phương pháp khoa học, lập luận rằng các quy tắc cấu thành nên tính hợp lý khoa học thay đổi theo thời gian và giữa các nền văn hóa.

Theo thuyết quyết định luận quan hệ và triết học biện chứng, tính chất của sự vật được quyết định bởi sự thống nhất của các mặt đối lập giữa chúng. Tính chất của sự vật sẽ được quyết định bởi mối quan hệ giữa chúng.

Thuyết tương đối và cơ học lượng tử chứng minh rằng hình thức cụ thể của khoa học, bao gồm các phương pháp và kết quả của sự hiểu biết khoa học, cuối cùng được xác định bởi mối quan hệ kết hợp giữa chủ thể và đối tượng tri thức. Do sự đa dạng, phức tạp và khả năng vô hạn của thế giới, các thuộc tính và đặc điểm mà đối tượng tri thức mang lại cho chúng ta có liên quan chặt chẽ đến hệ thống khái niệm, khung tham chiếu và phương tiện nhận thức mà chủ thể sử dụng. Do đó, tùy thuộc vào trình độ nhận thức mà chủ thể lựa chọn và mối quan hệ được thiết lập giữa chủ thể và đối tượng, các phương pháp khoa học mà chủ thể sử dụng sẽ thay đổi tương ứng, và hệ thống tri thức kết quả cũng sẽ mang một hình thức khác nhau tương ứng.

Do đó, quan niệm cho rằng chỉ có thể có một hệ thống tri thức khoa học duy nhất cho cùng một thế giới và cùng một đối tượng là không thực tế. Mặc dù y học Trung Quốc và Tây phương về cơ bản khác nhau, nhưng cả hai đều là hệ thống tri thức khoa học liên quan đến cuộc sống con người. Đây chính là nguyên nhân sâu xa của hiện tượng "kỳ lạ" này.

Nhiều người lấy khái niệm "khoa học không biên giới" làm cái cớ để phủ nhận sự tồn tại của khoa học vượt ra ngoài khoa học phương Tây, tin rằng khoa học chỉ có thể mang tính nhất nguyên. Đây là một hiểu lầm nghiêm trọng. Hiểu đúng về "khoa học không biên giới" là khoa học có thể được sử dụng trực tiếp để phát triển sản xuất, giúp con người thích nghi và cải thiện môi trường tự nhiên mà không can thiệp vào tình cảm dân tộc. Do đó, việc phổ biến và ứng dụng nó dễ dàng được mọi quốc gia và dân tộc chấp nhận hơn. Hơn nữa, nếu bạn có thể nghiên cứu, tôi cũng có thể nghiên cứu. Chỉ vậy thôi.

Mục tiêu của tri thức khoa học là đạt đến chân lý khách quan, độc lập với ý chí con người. Chân lý này mang tính phổ quát và bất biến. Tuy nhiên, định hướng của tri thức khoa học chịu ảnh hưởng và ràng buộc sâu sắc bởi truyền thống văn hóa dân tộc và sắc tộc. Truyền thống văn hóa bao gồm các phương thức tư duy, triết học, tôn giáo, đạo đức và mỹ học. Do đó, khoa học tự nhiên luôn không thể tách rời khỏi khoa học nhân văn. Các nhóm dân tộc và khu vực khác nhau với truyền thống văn hóa khác nhau sản sinh ra những nhà khoa học khác nhau và một lịch sử khoa học đa dạng. Sự cùng tồn tại và phân kỳ giữa hệ thống y học Trung Quốc và phương Tây là một ví dụ điển hình cho điều này.

Hai nguồn và hai luồng khoa học

Đối mặt với sự bao la của vũ trụ, người Trung Quốc tập trung vào dòng chảy và tính liên tục của thời gian, ưu tiên việc hiểu thời gian hơn là đo lường không gian. Người Trung Quốc tôn trọng và yêu đời, mở rộng điều này đến vạn vật, xem vạn vật trong vũ trụ là những sinh vật sống và thế giới tự nhiên là một quá trình phát triển liên tục của sự sống. Người Trung Quốc dựa trên sự thống nhất của tự nhiên. Tổng thể tự nhiên là đặc điểm cơ bản của sự sống, và hình thức tồn tại cơ bản của cả tự nhiên và sự sống là thời gian. Vì thời gian là một chiều và không thể chia cắt, việc nhấn mạnh vào sự sống và tập trung vào thời gian củng cố quan niệm của người Trung Quốc về tổng thể tự nhiên. Người Trung Quốc từ lâu đã nhận thức được những mối liên hệ phụ thuộc lẫn nhau, hài hòa và chặt chẽ bên trong tổng thể sự sống và giữa sự sống với môi trường bên ngoài. Sự gián đoạn của những mối liên hệ này đồng nghĩa với sự kết thúc của sự sống và sự gián đoạn của thời gian. Do đó, người Trung Quốc đề cao trạng thái tinh thần và nguyên tắc hài hòa giữa con người và tự nhiên, chủ trương rằng tâm con người phải hòa hợp với tâm trời, rằng bản ngã phải hòa nhập vào vũ trụ, và rằng sự đối lập giữa chủ thể và khách thể phải bị xóa bỏ. Họ phản đối sự xói mòn dục vọng của con người, vốn làm suy yếu sự hài hòa của đời sống vũ trụ, bao gồm cả bản thân con người và xã hội loài người. Trong cách tiếp cận về con người và vạn vật, Đạo giáo chủ trương "thuận theo tự nhiên", còn Nho giáo chủ trương "hoàn thành tự nhiên". Tuy cách tiếp cận khác nhau, cả hai đều hướng đến việc để bản chất bẩm sinh của con người được tự do, trọn vẹn và toàn diện thể hiện. Con người và vạn vật cùng tồn tại và phát triển trên cùng một con thuyền thời gian. Đây chính là đạo đức sống cao nhất của người Trung Quốc.

Một cái nhìn toàn diện về thiên nhiên và một quan niệm rộng lớn về cuộc sống đã dẫn dắt người Trung Quốc nhấn mạnh vào chức năng và mối quan hệ của sự vật. Chức năng chi phối hình thức và là nền tảng của sự sống. Không có chức năng, sự sống sẽ mất đi, và hình thức tan rã, do đó chức năng quan trọng hơn hình thức. Đến lượt mình, chức năng được thể hiện thông qua và bị ràng buộc bởi các mối quan hệ nhất định. Các cấu trúc được tạo thành từ các mối quan hệ và sự phối hợp của các mối quan hệ cấu trúc này là điều kiện tiên quyết để duy trì tổng thể. Người Trung Quốc tin rằng mối quan hệ quan trọng nhất cho sự tồn tại và tiếp diễn của sự sống là âm và dương, và biểu hiện nổi bật nhất của mối quan hệ âm và dương này là bốn mùa và nam và nữ. Dựa trên bốn mùa, năm yếu tố (tài năng) và năm hướng, hệ thống Ngũ hành đã được thiết lập. Cơ chế phản hồi và tự điều chỉnh của Ngũ hành được xem như một mô hình cấu trúc chức năng để duy trì sự cân bằng tổng thể chung.

Chức năng có người thực hiện, và các mối quan hệ cấu trúc có phương tiện. Những thứ này thường vô hình và vô hình, vô định hình và ảo tưởng. Tuy nhiên, chúng thực sự là nền tảng và thiết yếu đối với sự sống của vũ trụ. Người Trung Quốc gọi tất cả chúng là "khí", tin rằng các phản ứng chức năng tổng thể tự nhiên và các mối quan hệ của vạn vật được thể hiện thông qua "khí vận" và "khí khí". Các quy luật chi phối các mối quan hệ tổng thể tự nhiên giữa các sự vật được gọi là "thu". Việc nghiên cứu "tướng" và "thu" đã trở thành một khía cạnh quan trọng trong sự hiểu biết của người Trung Quốc về vũ trụ.

Người Trung Quốc có tư duy hướng nội. Thông qua kinh nghiệm, trực giác và khả năng tự điều chỉnh, họ từ lâu đã dành nhiều công sức nghiên cứu về tâm trí, hay tinh thần. Tâm học đã trở thành một bộ môn học thuật truyền thống quan trọng của Trung Quốc. Nó không chỉ bao gồm việc tu dưỡng đạo đức, tu dưỡng khí và sức khỏe, mà còn bao gồm mối quan hệ giữa con người và thế giới.

Cách tư duy này, cùng với những khái niệm nền tảng mà nó hình thành, đã định hình cách tiếp cận y học và các lĩnh vực hiểu biết khác của Trung Quốc, ưu tiên tổng hợp hơn phân tích, trực giác hơn quy nạp, tương tự hơn suy diễn tiên đề, và quan sát toàn diện thiên nhiên hơn các thí nghiệm vòng kín. Trọng tâm của họ là sự hình thành, tiến hóa và tính liên tục tự nhiên của vạn vật, thay vì cấu trúc vật chất và sự phát triển không gian của chúng.

Vì vậy, lớn nhất